Tác phẩm đánh dấu lần thứ hai điện ảnh Iran được Viện hàn lâm trao tặng chiến thắng. Sự kiện xảy ra trong bối cảnh chính trị rối ren, khiến đạo diễn phim không tới Mỹ để nhận giải.
Thể loại: Tâm lý, chính kịch
Đạo diễn: Asghar Farhadi
Diễn viên chính: Shahab Hosseini, Taraneh Alidoosti
Zing.vn đánh giá: 9/10
Trong khoảng một thập kỷ qua, Iran thường được báo chí quốc tế nhắc tới qua những bất ổn và xích mích về mặt tôn giáo, chính trị với các quốc gia láng giềng vùng Trung Đông và với cường quốc bên kia đại dương là nước Mỹ.
Nhưng có lẽ không nhiều người biết rằng Iran là một quốc gia rất trẻ với trên một nửa dân số dưới 35 tuổi, trong đó đa phần là những người có học thức, yêu khoa học, yêu nghệ thuật, và tất nhiên là yêu thích văn hóa của các nước trên thế giới, kể cả nước Mỹ “thù địch”.
Cặp vợ chồng Emad (Shahab Hosseini) và Rana (Taraneh Alidoosti) là một đại diện tiêu biểu như thế của xã hội Iran hiện đại. Ban ngày, Emad là thầy giáo văn học được học sinh yêu quý tại một ngôi trường phổ thông. Nhưng mỗi khi thành phố lên đèn, anh lại cùng cô vợ xinh đẹp Rana đắm mình trong những vai diễn trên sân khấu kịch nói.
 |
| Bộ phim The Salesman mới được xướng tên chiến thắng hạng mục Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc tại Oscar 2017. |
Là vợ chồng ngoài đời, Emad và Rana cũng là vợ chồng trên sàn diễn. Hai người sắm vai Willy Loman và Linda Loman trong Death of a Salesman (tạm dịch: Cái chết của một thương nhân) của nhà biên kịch Arthur Miller – một trong những vở kịch đáng nhớ nhất của nền sân khấu xứ sở cờ hoa thế kỷ XX.
Bận bịu đến mức chẳng kịp có con cái, cuộc sống của Emad và Rana tưởng chừng cứ thế trôi đi nhẹ nhàng giữa một đất nước Iran còn nhiều khó khăn nhưng luôn giàu sức sống. Nhưng mọi thứ bắt đầu đảo lộn khi khu chung cư của họ bỗng dưng rung chuyển giữa đêm khuya, buộc hai người phải tìm nơi khác để cư ngụ.
May mắn là người bạn diễn Babak (Babak Karimi) đã lập tức ngỏ lời cho Emad và Rana đến ở tạm trên căn hộ gác mái mới bỏ trống của mình. Rộng rãi, tràn đầy không khí và ánh sáng, không gian ấy khiến đôi vợ chồng trẻ hài lòng từ cái nhìn đầu tiên, cho dù họ phải leo thang bộ lên tầng thượng bởi khu chung cư chẳng có thang máy.
Rắc rối nhỏ ở đây là việc người đàn bà thuê căn hộ trước đó ngày này qua tháng khác khất lần việc thu dọn đống đồ đạc mà bà ta để lại, khiến Emad và Rana chưa thể hoàn toàn thoải mái tại nơi ở mới.
Nhưng đôi vợ chồng chẳng thể ngờ rằng chính đống đồ đạc cũ kỹ kia, cùng những mối quan hệ phức tạp của người đàn bà ấy, lại chính là con dao cắt đứt chuỗi ngày thảnh thơi giàu chất nghệ sĩ của hai người.
Cảm hứng từ một vở kịch kinh điển của Mỹ
The Salesman là tác phẩm mới nhất của đạo diễn Asghar Farhadi – người đem về cho điện ảnh Iran giải thưởng Oscar Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc đầu tiên với A Separation (2011).
Nếu như A Separation là cảnh đời của một gia đình trung lưu Iran dẫu yêu thương nhau hết mực nhưng vẫn đứng bên bờ vực tan vỡ vì những khác biệt về suy nghĩ và cách sống, thì The Salesman cũng là câu chuyện về một mái nhà hạnh phúc bắt đầu rạn nứt chỉ vì những mâu thuẫn tâm lý nhỏ nhoi tưởng chừng không đáng kể.
 |
| The Salesman khiến khán giả không khỏi ngạc nhiên trước sự tương đồng giữa hai quốc gia thường coi nhau là “thù địch” là Mỹ và Iran, |
Không chỉ trùng lặp với vở kịch nổi tiếng của Arthur Miller từ cái tên, diễn biến của A Salesman cũng được phản ánh qua chính những trích đoạn của “kịch trong phim”, với sự thể hiện của chính đôi vợ chồng Emad – Rana và những bạn diễn của hai người.
Nếu Death of a Salesman động chạm tới những suy nghĩ của người Mỹ hiện đại – những cá nhân phải sống và tồn tại trong áp lực và ảo ảnh của “giấc mơ Mỹ”, thì A Salesman lại là tác phẩm xoáy sâu vào những nghịch lý trớ trêu của xã hội Iran đương đại.
Đó là xã hội vừa khuyến khích tình yêu nghệ thuật, tình yêu tự do, nhưng cũng chứa đựng vô số định kiến về tôn giáo, về truyền thống có tác động mạnh mẽ tới tâm lý và số phận của mỗi người dân sống trên đất nước Trung Đông ấy, bất kể xuất thân và hoàn cảnh sống khác nhau ra sao.
Điều đáng ngạc nhiên là tuy lấy bối cảnh là hai đất nước hết sức khác nhau về mặt con người, lịch sử, văn hóa, thậm chí được coi là “thù địch” của nhau từ thập niên 1970 đến nay, nhưng The Salesman và Death of a Salesman hóa ra lại có nhiều điểm tương đồng tới kỳ lạ.
Đó là sự giống nhau về lòng tốt giữa con người với con người, về tình thương yêu vợ chồng vốn là nền tảng của gia đình trong bất cứ xã hội nào. Nhưng đó còn là sự hiện diện của truyền thống gia trưởng ở cả hai xã hội, của sự hà khắc, và những lời nói dối đến từ các ông chồng chỉ nhằm thỏa mãn mầm mống của sự sĩ diện và lòng ích kỷ bên trong họ.
Thành công của đạo diễn Asghar Farhadi trong việc truyền tải mượt mà, trung thực, và sâu sắc những thông điệp và ý nghĩa từ một vở kịch kinh điển của sân khấu Mỹ vào bối cảnh đặc trưng của xã hội Iran hiện đại có lẽ sẽ khiến nhiều người yêu điện ảnh nhớ tới loạt tác phẩm kinh điển của đạo diễn Akira Kurosawa về lịch sử Nhật Bản, nhưng lại sử dụng cốt truyện đến từ kịch tác gia người Anh William Shakespeare.
Những nét đặc trưng riêng về xã hội Iran hiện đại
Lấy cảm hứng từ Death of a Salesman và chứa đựng nhiều yếu tố tương tự với vở kịch Mỹ, nhưng The Salesman của Asghar Farhadi còn đem lại cho người xem những góc nhìn rất khác biệt và đặc trưng của đất nước Iran hiện đại.
 |
| Những vấn đề của xã hội Iran hiện đại được khơi gợi khéo léo xuyên suốt bộ phim. |
Tương tự A Separation, ở The Salesman, khán giả còn cảm nhận được dòng mâu thuẫn âm ỉ chảy ngầm trong lòng xã hội Iran giữa người giàu và người nghèo, giữa tầng lớp trí thức như vợ chồng Emad – Rana và những người dân lao động, và giữa những con người cũ kỹ hết mực sùng đạo và giới trẻ tự do không muốn bị ràng buộc bởi những định kiến đạo Hồi.
Nếu như cách xử lý tình huống ở A Separation tuy rất quyết liệt nhưng phần nào đó vẫn đậm dư vị nhân văn, thì nhịp phim dồn dập với kịch tính được đẩy lên đến đỉnh điểm ở The Salesman khiến bộ phim vừa mang cảm giác như một chuyến tàu lượn siêu tốc về tâm trạng của các nhân vật, vừa là thông điệp mạnh mẽ của Farhadi về sự khủng hoảng niềm tin và sức tàn phá khủng khiếp của định kiến xã hội.
Thêm một lần nữa, tài năng của Asghar Farhadi cần được ghi nhận khi hầu hết chi tiết và nội dung bạo liệt nhất của phim đều được ẩn sau những cảnh quay dang dở, hay những đoạn đối thoại bỏ ngỏ. Qua đó, người xem buộc phải tự xâu chuỗi những ẩn ý của tác phẩm chứ không hề bị nhà làm phim áp đặt thông điệp.
 |
| Taraneh Alidoosti là ngôi sao sáng của The Salesman với phần trình diễn tinh tế, thuyết phục. |
Góp công lớn vào sức truyền tải mạnh mẽ của The Salesman phải kể tới tài năng của dàn diễn viên trong phim. Không chỉ có bộ đôi thủ vai vợ chồng Emad – Rana là Shahab Hosseini và Taraneh Alidoosti, mà cả nhóm diễn viên phụ như Babak Karimi hay Farid Sajjadi Hosseini đều thể hiện xuất sắc các vai diễn có bề ngoài tưởng chừng bình thường, nhưng lại sở hữu diễn biến nội tâm phức tạp, giàu cảm xúc.
Gây ấn tượng nhất từ dàn diễn viên trong phim hẳn là Taraneh Alidoosti, người luôn giúp các khung hình của The Salesman sáng bừng với vẻ đẹp mong manh hiếm có, nhưng đồng thời kéo tâm trạng của khán giả trùng xuống bằng ánh mắt sâu thẳm, đượm buồn.
Được đánh giá là một trong những nữ diễn viên tài năng nhất của điện ảnh Iran, Alidoosti đã không phụ lòng tin tưởng của đạo diễn Asghar Farhadi khi vai diễn lặng lẽ, không nhiều thoại của cô thực ra lại nói lên được rất nhiều, từ tình yêu, niềm tin tới sự tuyệt vọng, từ niềm vui cho tới thương tổn tận cùng về mặt thể xác và tinh thần.
Tượng vàng Oscar là xứng đáng
Trong vài tháng trở lại đây, The Salesman đột nhiên gây ra sự chú ý với báo giới, không chỉ bởi đây là một phim của Iran – đất nước từng bị chính phủ Mỹ xếp vào “Trục ma quỷ” cách đây không lâu, mà còn bởi việc đội ngũ làm phim, bao gồm cả đạo diễn Asghar Farhadi và nữ diễn viên Taraneh Alidoosti quyết định không tới Los Angeles để dự lễ trao giải Oscar lần thứ 89.
Họ muốn góp tiếng nói phản đối lệnh cấm người nhập cư từ bảy quốc gia Hồi giáo, trong đó có Iran, mà tổng thống Mỹ Donald Trump mới thông qua.
Sự kiện điện ảnh lớn nhất hành tinh là nơi The Salesman nhận đề cử ở hạng mục Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc, và cuối cùng đã vượt qua ứng cử viên nặng ký Toni Erdmann (Đức) để giành lấy tượng vàng.
 |
| Đạo diễn Asghar Farhadi đã không có mặt tại nhà hát Dolby, Los Angeles, Mỹ để trực tiếp nhận tượng vàng Oscar thứ hai trong sự nghiệp nói riêng, và của điện ảnh Iran nói chung, trong tối 26/2. |
Ngay sau lễ trao giải tối 26/2, có không ít ý kiến cho rằng bộ phim đã phần nào được Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh nước Mỹ ưu ái vì bối cảnh chính trị hiện tại.
Nhận xét ấy hoàn toàn có cơ sở bởi tiếng nói chủ đạo ở Hollywood là tiếng nói thiên tả ủng hộ dân chủ, và hiện rất nhiều thành viên của AMPAS cũng nhiệt tình chỉ trích những chính sách gây tranh cãi của Donald Trump, bao gồm cả chuyện cấm người nhập cư.
Tuy nhiên, việc chỉ dựa vào bối cảnh chính trị để đánh giá chất lượng của The Salesman là đánh giá hết sức sai lầm. Bởi đây hoàn toàn không phải là một bộ phim mang đề tài chính trị, hay được làm ra bởi những toan tính chính trị.
Tác phẩm động chạm tới những suy nghĩ, tâm tư, và xung đột hiện diện ở bất cứ xã hội, bất cứ nền văn hóa nào khi chủ nghĩa gia trưởng, sự mất lòng tin vào các thể chế xã hội vẫn còn hoành hành.
Hơn thế, The Salesman còn là thông điệp ý nhị về sợi dây liên kết vô hình về mặt văn hóa giữa hai quốc gia “thù địch”, khi những diễn viên Iran trong khuôn khổ đạo đức của Hồi giáo vẫn thỏa sức nhập tâm vào những nhân vật Mỹ, được dựng nên từ ngòi bút của một tác giả người Mỹ gốc Do Thái.
Đó còn là khi hai vợ chồng trẻ Emad v Rana cũng thích mỳ ống, thích pizza chẳng khác bất cứ gia đình người Mỹ nào, và khi một cậu bé đáng yêu người Iran thốt lên rằng nhân vật hoạt hình mà cậu yêu thích nhất là SpongeBob SquarePants – một sản phẩm “Made in America”.
Là một tác phẩm vừa khắc họa được những số phận riêng biệt, lại vừa đề cập tới được những câu hỏi mang tính phổ quát như vậy, The Salesman hoàn toàn xứng đáng với những danh hiệu mà bộ phim đã đạt được.
